Strindberg August

Ένα καινούργιο άστρο ανάτειλε στο στερέωμα του Βοριά. Η Σκαντινάβια που μας χάρισε τους μεγαλύτερους δραματικούς της εποχής μας δεν εξαντλήθηκε μ' ένα και μόνο όνομα. Ότι είναι ο Χένρικ Ίμπσεν για τη Νορβηγία, είναι κι ο Στρίντμπεργκ για τη Σουηδία. Ο Σουηδός δραματικός συγγραφέας δεν έφτασε ακόμα το Νορβηγό συνάδελφό του, μα είναι όμως κι αυτός μια σπουδαία προσωπικότητα κι ένας πολύ δυνατός παράγοντας στο υπέρτατα ενδιαφέρον πρόβλημα: το μέλλον της δραματικής τέχνης της εποχής μας. Ως τα τελευταία τούτα χρόνια, το όνομα του Στρίντμπεργκ ήταν εντελώς άγνωστο στην Αγγλία. Όταν αναφέρανε τον Ίμπσεν, θαρρούσαν ότι είχαν κιόλας ειπωμένα όλα όσα μπορούσαν να ειπωθούν και υπέρ και κατά της σκανδιναβικής δραματικής τέχνης· το σκανδιναβικό δράμα όμως ζει ακόμα μια εξαιρετικά δραστήρια κι ορμητική ζωή κι ο Στρίντμπεργκ είναι η πιο μεγάλη δύναμή του, ύστερ' από τον Ίμπσεν. [...] Ο Στρίντμπεργκ έχει καταπιαστεί με πολλά από τα διάφορα είδη της λογοτεχνίας. Έγραψε μυθιστορήματα και διηγήματα, λυρικά ποιήματα και περιγραφές ταξιδιών, ακόμα και μια αυτοβιογραφία και σ' όλα του αυτά τα έργα έχει βάλει δουλειά πάρα πολλή. Για έναν άντρα που δεν είναι ακόμα παρά σαραντατεσσάρω χρονών, ο κύκλος αυτός της συγγραφικής δράσης είναι πολύ σημαντικός· ο Στρίντμπεργκ όμως ποτέ δεν υπήρξε αποκλειστικά και μόνο παραγωγός βιβλίων, παρά είναι συγγραφέας βιβλίων -όπως ήταν κι ο Καρλάϋλ- ακριβώς επειδή ήταν αναγκασμένος να γράψει βιβλία. Είναι σε εξαιρετικό βαθμό ενθουσιώδης, παθητικός ζητητής ανώτερων ιδανικών και πιο παθητικός εχθρός κι αντίμαχος για κάθε τι που θαρρεί ότι είναι άδικο και κακό εδώ στον κόσμο, κι ότι έχει γράψει ως τα τώρα τόχει γράψει για να δώσει έκφραση στις ιδέες του· τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του αξίζουν ξεχωριστή μελέτη το καθένα, όπως και τα ποιήματά του «με στίχους και χωρίς στίχους», καθώς και τα έργα του γύρω από την ιστορία του πολιτισμού. Προς το παρόν θ' ασχοληθώ εδώ μονάχα με το δραματικό του έργο, επειδή αυτό μου φαίνεται ότι είναι το σπουδαιότερο - πραγματικά δε το δραματικό του έργο είναι εκείνο που τον έχει κάνει τώρα τελευταία μια μεγάλη πνευματική δύναμη στην Ευρώπη. [...]

Μπρεχτ Μπέρτολτ

Για να διαπιστώσει κανείς νομοτέλειες θα πρέπει να δεχτεί τα φυσικά γεγονότα με απορία μ’ άλλα λόγια, θα πρέπει να